«بیز بو شاهی ایستمیروخ والسلام»؛ رمز وحدت آذربایجان با ملت ایران در مسیر انقلاب

«بیز بو شاهی ایستمیروخ والسلام»؛ شعاری که از کوچه‌پس‌کوچه‌های تبریز برخاست و به نماد خروش مردم آذربایجان علیه سلطنت پهلوی بدل شد

پایگاه خبری به وقت مطالبه| معصومه جبارزاده/ دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ شمسی در ایران شاهد شکل‌گیری یک جنبش مردمی با محوریت دین، رهبری روحانیت و مطالبه عدالت اجتماعی بود. نهضتی که از سال ۱۳۴۲ به رهبری امام خمینی (ره) آغاز شد، در بستر نارضایتی عمومی از حکومت پهلوی، فساد دربار، وابستگی به بیگانگان و انحراف از ارزش‌های اسلامی رشد یافت. طی این سال‌ها، تبعید، سانسور، شکنجه و سرکوب، فضای سیاسی کشور را تیره کرده بود. با این حال، بدنه اجتماعی کشور به‌ویژه نیروهای مذهبی آرام آرام خود را برای رویارویی جدی با نظام سلطنتی آماده می‌کردند.

از شهادت مصطفی خمینی تا انفجار خشم در تبریز

درگذشت مشکوک حجت‌الاسلام سیدمصطفی خمینی، فرزند امام خمینی، در اول آبان ۱۳۵۶، بهانه‌ای شد برای بروز احساسات انقلابی در میان مردم. مجالس بزرگداشت وی در شهرهای مختلف از جمله قم، مشهد، تهران، تبریز، یزد و اصفهان با حضور گسترده مردم و سخنرانی‌های انقلابی برگزار شد. رژیم که این حرکت‌ها را بی‌اهمیت می‌پنداشت، با انتشار مقاله‌ای توهین‌آمیز نسبت به امام خمینی در روزنامه اطلاعات (با نام مستعار احمد رشیدی مطلق)، آتشی تازه برافروخت.

واکنش مردمی به این اهانت، به‌ویژه در قم، شدید و گسترده بود. در پی تظاهرات ۱۹ دی ۱۳۵۶ در قم، ده‌ها نفر از طلاب و مردم به ضرب گلوله مأموران حکومت به شهادت رسیدند. علمای دین در پاسخ به این جنایت، چهلم شهدای قم را عزای عمومی اعلام کردند و خواستار برگزاری مراسمی در سراسر کشور شدند.

۲۹ بهمن تبریز؛ آغاز فاز دوم انقلاب

در تبریز، مراسم چهلم شهدای قم با محوریت شهید آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، نماینده امام در آذربایجان، برنامه‌ریزی شده بود. مردم از صبح روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، برای شرکت در مراسم به‌سوی مسجد قزللی حرکت کردند. اما در اقدامی تحریک‌آمیز، درب مسجد به دستور ساواک بسته شده بود. این اقدام، خشم عمومی را به اوج رساند.

در میان اعتراض‌کنندگان، جوانی به نام محمد تجلا، هنگامی که یکی از افسران حاضر در محل نسبت به مسجد بی‌احترامی کرد، با فریاد “مسجد حرمت دارد!” به مقابله برخاست و با شلیک مستقیم گلوله به شهادت رسید. این واقعه همان جرقه‌ای بود که انفجار خشم فروخورده مردم تبریز را رقم زد.

شعارها، صلابت، و پیوند با تاریخ تبریز

جمعیت عظیم مردم، که دیگر نه برای سوگواری بلکه برای اعتراض سراسری گرد آمده بودند، با شعارهایی چون:

«مرگ بر شاه»
«درود بر خمینی»
«بیز بو شاهی ایستمیروخ والسلام» (ما این شاه را نمی‌خواهیم)
«آزادی، استقلال، حکومت اسلامی»
«روحانیت، پیشوای ملت»

به خیابان‌ها آمدند. شعار ترکی «بیز بو شاهی ایستمیروخ والسلام»، که از دهان پیر و جوان، زن و مرد طنین‌انداز بود، نشان‌دهنده همبستگی قومی و دینی مردم آذربایجان با آرمان‌های ملی و انقلابی بود.

قیام، به سرعت به تظاهرات گسترده‌ای تبدیل شد. بانک‌ها، دفاتر حزب رستاخیز، سینماهای فاسدالاخلاق، مجسمه‌های شاه و نمادهای استبداد مورد حمله مردم قرار گرفت. مأموران ساواک و شهربانی، ابتدا غافلگیر شده، اما سپس با خشونت وارد عمل شدند. بسیاری از جوانان در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر با گلوله به شهادت رسیدند یا زخمی شدند.

واکنش رژیم و روایت‌سازی دروغین

دولت پهلوی، از شدت و گستردگی قیام تبریز شوکه شده بود. برای تخفیف فشار افکار عمومی، رسانه‌های وابسته، این حرکت مردمی را به عوامل چپ، فدایی، یا مارکسیست‌ها نسبت دادند. اما همه شواهد، از سخنرانی‌های علما تا شعارهای مذهبی مردم، نشان می‌داد که این حرکت از دل دین و رهبری روحانیت برآمده است.

پیام امام خمینی (ره) و آغاز سلسله قیام‌های چهلم‌ها

امام خمینی، در پیامی روشن، از حرکت شجاعانه مردم تبریز قدردانی کرد و آنان را «فرزندان غیور اسلام» نامید. ایشان فرمودند:

«تبریز، این شهر قهرمان‌پرور، نشان داد که روح قیام هنوز در رگ‌های ملت ایران جاری است…»

قیام تبریز، الگویی شد برای سایر شهرها. مردم در یزد، جهرم، مشهد، تهران و شیراز نیز به یاد شهدای تبریز به خیابان‌ها آمدند. این روند که به سلسله قیام‌های چهلم‌ها مشهور شد، انسجام مبارزاتی را در سطح ملی شکل داد و راه را برای سرنگونی رژیم هموار کرد.

نقش ریشه‌دار مردم آذربایجان در جنبش‌های تاریخی

تبریز، همواره در تاریخ معاصر ایران نقشی پیشرو ایفا کرده است؛ چه در جنبش مشروطه، چه در قیام شیخ محمد خیابانی، و چه در اعتراضات ملی شدن نفت. قیام ۲۹ بهمن، امتداد همان خط روشن و استقلال‌طلبانه‌ای بود که مردم آذربایجان طی یک قرن گذشته دنبال کرده‌اند.

قیام ۲۹ بهمن تبریز را نمی‌توان یک حادثه موردی یا واکنشی لحظه‌ای دانست. این حرکت، نقطه عطفی در روند انقلاب اسلامی بود که پیام روشن مردم یک منطقه به تمام ایران را مخابره کرد: «بیز بو شاهی ایستمیروخ والسلام» . این فریاد برخاسته از قلب مردم، نه تنها سلطنت را زیر سؤال برد، بلکه چراغ راهی شد برای تمام ملت ایران، که با پیروی از رهبری دینی، سرنوشت خود را در دست بگیرند.