مرگِ ساده، ختمِ پیچیده؛ باری که بر دوش بازماندگان سنگینی می‌کند

پایگاه خبری به وقت مطالبه| علی جلوخانی/ در فرهنگ دیرپای مردم آذربایجان، مرگ همواره فرصتی برای اندیشیدن به گذرا بودن دنیا، طلب رحمت برای درگذشته، و ابراز همدردی با بازماندگان بوده است. اما آنچه امروز در تبریز و دیگر شهرهای آذربایجان شرقی می‌بینیم، فاصله‌ای عمیق از آن سادگی اصیل دارد. گویی مرگ نیز در چنبره‌ی چشم و هم‌چشمی‌های اجتماعی و تجمل‌گرایی گرفتار شده است.

از همان لحظه‌ی جان دادن متوفی، فشار روانی و مالی بر خانواده‌اش آغاز می‌شود. تهیه‌ی قبر در برخی آرامستان‌های تبریز چنان هزینه‌بر شده که خانواده‌ها گاه ناچار به فروش طلا، قرض گرفتن یا حتی فروش لوازم خانه می‌شوند. اما این فقط آغاز راه است. مراسم روز خاکسپاری، شب اول، سوم، چهلم، و سالگرد، هر یک به تنهایی بار مالی سنگینی به دوش خانواده می‌گذارند. سفره‌هایی رنگین‌تر از جشن عروسی، هزینه‌ی چاپ بنرهای بزرگ، نصب خیمه و سیستم صوتی و پرداخت حق‌الزحمه‌ی مداحی، این‌ها همه در تناقض با اصل فلسفه‌ی عزاداری و سبک زندگی اسلامی‌ـ‌ایرانی است.

در تبریز امروز، خانواده‌ی داغدار نه‌تنها فرصت سوگواری خالصانه را ندارد، بلکه بیش از غم از دست دادن عزیز، نگران تأمین آبرومندانه‌ی پذیرایی است. مبادا سخنی از دهان کسی شنیده شود که «مجلسش ضعیف بود». این نوع نگاه به مراسم ختم، میراث فرهنگ دینی ما را از درون تهی و به یک مناسک نمایشی بدل کرده است. متأسفانه در برخی از مناطق شهری تبریز، این نمایش حتی رقابتی نیز شده است؛ هر خانواده سعی می‌کند مراسمی «بزرگ‌تر» و «پرزرق‌وبرق‌تر» از دیگری برگزار کند. این روند نگران‌کننده نه‌تنها از نظر شرعی مورد نقد جدی است، بلکه از نظر اجتماعی نیز به بازتولید نابرابری و فشرده‌تر شدن طبقات ضعیف‌تر می‌انجامد.

در متون دینی بارها تأکید شده که اطعام در خانه‌ی صاحب‌عزا نه‌تنها واجب نیست، بلکه توصیه شده که مردم برای او غذا ببرند. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «در خانه‌ی صاحب‌عزا غذا نخورید، برایشان غذا ببرید، چراکه اندوهشان بزرگ است و نیاز به آرامش دارند.» این آموزه، به روشنی راه را نشان داده اما آنچه اکنون در تبریز رایج است، برعکسِ این رهنمود عمل می‌شود.

باید پرسید، آیا مراسم عزاداری نباید به فرصتی برای نیکوکاری واقعی بدل شود؟ اگر بخشی از این هزینه‌های هنگفت صرف کمک به نیازمندان شود، ثواب آن بیشتر نخواهد بود؟ در شهری که هزاران جوان چشم‌انتظار جهیزیه‌اند، کودکانی از تحصیل بازمانده‌اند، بیماران بی‌پول در صف مرگ‌اند، و زندانیان مالی به امید دستی نجات‌بخش، سال‌ها پشت میله‌ها گرفتارند آیا رواست که میلیون‌ها تومان خرج ولیمه‌ای شود که حتی طعمش در یاد نمی‌ماند؟

فرهنگ اصیل تبریز همواره با غیرت، عقلانیت، میانه‌روی و همدلی شناخته می‌شده است. امروز بیش از همیشه نیاز داریم تا با احیای سنت‌های اصیل آذربایجانی و بازگشت به فرهنگ واقعی اسلام، با یک تصمیم جمعی، عزاداری را از زنجیر تجمل‌گرایی آزاد کنیم. بیایید مراسم ختم را از صحنه‌ی نمایش و اسراف، به میدانی برای احسان و بخشش بدل سازیم.

فرهنگ‌سازی باید از خانواده‌ها، رسانه‌ها، مساجد، و بزرگان محلی آغاز شود. اگر همه دست به‌دست هم دهیم، می‌توانیم عقلانیت را به جای تجمل، و رحمت را به جای رقابت بنشانیم. مرگ پایان زندگی دنیوی است، نه آغاز یک بدهکاری دیگر