شاه اسماعیل بنیان‌گذار عزاداری “شاخسی واخسی” یا “شاه حسین وا حسین” گویان

پایگاه خبری به وقت مطالبه / مهیلا عباس پور مراسم سوگواری و عزاداری امام حسین (ع) پس از شهادت آن حضرت و یارانش در خود کربلا به‌وسیله‌ی اهل بیت (ع) آغاز می‌شود و با آمیختگی‌های جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و قومی گونه‌های مختلف پیدا می‌کند. سینه زنی زنجیرزنی و شاخس واخسی از جمله این عزاداری‌ها می‌باشند. “شاخسی‌واخسی” صورت استحاله‌ یافته‌ی “شاه حسین وا حسین” و گوشواره‌ی مربّعی از شاه اسماعیل خطائی می‌باشد. همانگونه که می‌دانیم سماع نیز از مظاهر تاریخی تصوف بوده و قدمتی دیرین داشته است و شاخسی‌واخسی را در حقیقت بایستی صورتی خاص ازعزاداری سماع‌گونه با شمشیر دانست که حاصل پیوند یک مراسم آئینی عزاداری شیعی با یک مراسم آئینی صوفیانه می‌باشد. غازیان قزلباش به هنگام ایّام عزاداری محرم به برگزاری این مراسم می‌پرداخته‌اند و به هنگام شور نهایی کلمات “شاه‌حسین واحسین”، “حیدر حیدر” یا “الله الله” را دم می‌گرفتند. از همین‌روست که صورت غالب عزاداری مردم تبریز شهر پایتخت شاه اسماعیل، شاخسی‌واخسی می‌باشد.
این عزاداری به هنگام شور پایانی به دلیل غلبه‌ی شور ختم به  شمشیر می‌شده است. هرچند الگوبرداری از سوگ مسیح (ع) و آئین‌های عزاداری مسیحیّت به‌وسیله‌ی تاجران و سفیران دوره‌ی صفویّه در اروپا در مواردی مانند علم‌کشی و زنجیرزنی محتمل است، لکن این عزاداری مشخّصاً ریشه در سنّت‌های آئینی و مکتبی ایران دارد. در دوران اخیر جهت اجتناب از قمه‌زنی که صورتی نکوهیده دارد، به‌جای شمشیر از دسته‌های چوب استفاده می‌شود و بایستی گفت با حذف موارد غیرشرعی امروزه یکی از گونه‌های عزاداری، نشان‌گر گستردگی فرهنگ عاشورا و جلوه‌گاه شور و شعور حسینی(ع) می‌باشد.

مربّع عاشورایی شاه خطائی:

“بو گون ماتم گونو گلدی
شاه حیسنیم وا حسینیم
سنین دردین باغریم دلدی
“شاه حسینیم وا حسینیم”

کربلانین اونو یازی
اورگیندن چیخماز سوزی
یزیدلرمی قیردی سیزی؟

بیزیمله گلن‌لر گلسین
سَرینی میدانا قویسان
حسین‌ایله شهید اولسون

کربلانین یازیلاری
شهید دوشدو غازیلاری
فاطما آنا قوزولاری

کربلانین اؤنو دوزدور
گئجه‌لر منه گوندوزدور
شاه کربلادا یالقیزدیر

گویده اولدوز پارالاندی
شهربانو قارالندی
امام حسین یارالندی

امام حسین آتدان دوشدو
کافر گلیب قانین ایچدی
آتی مدینه‌یه قاچدی

بیر سو وئرین معصوم جانا
یزید ایچدی قانا-قانا
فاطما آنا یانا یانا

کربلادا بیتر یونجا
بویو اوزون بئلی اینجه
شاه خطائی‌یم کسرینجه